در روزگاری که انواع سختی‌ها زندگی‌ها را درگیر خود ساخته‌اند سۆالی اساسی ذهن آدمی را به خود مشغول می‌سازد که دین برای رهایی از این مشکلات چه راهی را پیش روی مسلمانان قرار داده است؟

در لابه لای آیات قرآن و کلمات معصومین (علیهم السلام) پاسخ‌های گوناگونی برای این سۆال وجود دارد که یکی از اصلی‌ترین آن‌ها استغفار نمودن می‌باشد. بدین معنا که انسان‌ها می‌توانند با آمرزش خواستن به پیشگاه خداوند متعال درب‌های رحمت الهی را به سوی خود باز کرده و از نعمات بی‌کران او بهره گیرند.
بر اساس آیات چهل و یکم از سوره روم: ظَهَرَ الْفَسادُ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما کَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ لِیُذِیقَهُمْ بَعْضَ الَّذِی عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُون‏ (فساد، در خشکى و دریا به خاطر کارهایى که مردم انجام داده‏اند آشکار شده است خدا مى‏خواهد نتیجه بعضى از اعمالشان را به آنان بچشاند، شاید [به سوى حق] بازگردند!) و سی‌ام سوره شوری: وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُم‏ و یَعفو عَن کَثیر، (هر مصیبتى به شما رسد به خاطر اعمالى است که انجام داده‏اید، و بسیارى را نیز عفو مى‏کند!) سختی‌ها و مشکلاتی که در طول دوران‌ها برای مردم اتفاق می‌افتد نشات ‌گرفته از گناهانی است که آن‌ها در جهان انجام داده‌اند. در نتیجه برای رفع این مشکلات باید علت آن که انجام گناه می‌باشد را از بین برد و به پیشگاه خداوند متعال توبه نمود. همچنانکه در آیات شصت و ششم سوره مائده أَنَّهُمْ أَقامُوا التَّوْراةَ وَ الْإِنْجِیلَ وَ ما أُنْزِلَ إِلَیْهِمْ مِنْ رَبِّهِمْ لَأَکَلُوا مِنْ فَوْقِهِمْ وَ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ‏ ... : (اگر آن‌ها تورات و انجیل و آنچه از طرف پروردگارشان بر آنان نازل شده است بر پا دارند، از آسمان و زمین روزى مى‏خورند (و برکات زمین و آسمان آن‌ها را فرا خواهد گرفت) ... ) و نود و ششم سوره اعراف آمده است: وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى‏ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ لکِنْ کَذَّبُوا فَأَخَذْناهُمْ بِما کانُوا یَکْسِبُون ؛ (و اگر اهل شهرها و آبادی‌ها، ایمان مى‏آوردند و تقوا پیشه مى‏کردند، برکات آسمان و زمین را بر آن‌ها مى‏گشودیم ولى (آن‌ها حق را) تکذیب کردند ما هم آنان را به کیفر اعمالشان مجازات کردیم).

استغفار نمودن از گناهان علاوه بر داشتن علت معنوی که همان بخشش گناهان و رفتن به بهشت می‌باشد دارای عللی مادی نیز می‌باشد. چرا که شخص با ارتکاب به گناه خویشتن را از رحمت الهی دور می‌سازد و دور گشتن از خدا که علت العلل می‌باشد سبب خواهد شد بسیاری از برکات و موفقیت‌هایی که ممکن بود در زندگی نصیب افراد گردد از آنان دور شود



از دیگر شواهدی که بر این مطلب در قرآن می‌توان یافت وعده‌هایی است که خداوند متعال به قوم نوح (علیه السلام) می‌دهد که اگر استغفار نمایند درهای رحمت خویش را بر آن‌ها خواهد گشود. این مفاهیم در آیات 10، 11 و 12 سوره نوح (علیه السلام) بدین شکل آمده است: فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کانَ غَفَّاراً*یُرْسِلِ السَّماءَ عَلَیْکُمْ مِدْراراً*وَ یُمْدِدْکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِینَ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ جَنَّاتٍ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ أَنْهارا (به آن‌ها گفتم: از پروردگار خویش آمرزش بطلبید که او بسیار آمرزنده است*تا باران‌هاى پربرکت آسمان را پى در پى بر شما فرستد*و شما را با اموال و فرزندان فراوان کمک کند و باغ‌هاى سرسبز و نهرهاى جارى در اختیارتان قرار دهد!)

در نتیجه بر اساس این آیات استغفار نمودن از گناهان علاوه بر داشتن علت معنوی که همان بخشش گناهان و رفتن به بهشت می‌باشد دارای عللی مادی نیز می‌باشد. چرا که شخص با ارتکاب به گناه خویشتن را از رحمت الهی دور می‌سازد و دور گشتن از خدا که علت العلل می‌باشد سبب خواهد شد بسیاری از برکات و موفقیت‌هایی که ممکن بود در زندگی نصیب افراد گردد از آنان دور شود.
زمانی که فرد در پیشگاه خداوند متعال اظهار ندامت و پشیمانی می‌نماید در حقیقت روی به سوی رحمت خداوند آورده و خویشتن را به سرچشمه فیوضات نزدیک ساخته است. در این زمان است که آغوش رحمت الهی دیگر بار به رویش گشوده می‌گردد و خداوند، او را در پناه خویشتن قرار می‌دهد.

به این خاطر است که مولای متقیان امیرالمۆمنین علی بن ابی طالب (علیه السلام) در توصیه‌ای به جناب کمیل می‌فرمایند: «یَا کُمَیْلُ قُلْ عِنْدَ کُلِّ شِدَّةٍ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ تُکْفَهَا وَ قُلْ عِنْدَ کُلِّ نِعْمَةٍ الْحَمْدُ لِلَّهِ تَزْدَدْ مِنْهَا وَ إِذَا أَبْطَأَتِ الْأَرْزَاقُ عَلَیْکَ فَاسْتَغْفِرِ اللَّهَ یُوَسِّعْ عَلَیْکَ فِیهَا»؛ (تحف العقول، 171) ای کمیل! به هنگام هر سختى بگو: لا حول و لا قوة الا باللَّه، تا خدا آن را کفایت کند، و به هنگام هر نعمت بگو: الحمد للَّه، تا زیاد شود، و چون روزیت دیر رسد استغفار کن تا خدا گشایش‏ دهد.)
هم‌چنین از رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده است که: «من أکثر من الاستغفار جعل اللَّه له من کلّ همّ فرجا و من کلّ ضیق مخرجا و رزقه من حیث لا یحتسب»؛ (نهج الفصاحه، ص 755، ح 2941: هر که استغفار کند خدا براى او از هر غمى گشایش‏ و از هر تنگنایى مفرى پدید آرد. و او را از جایى که انتظار ندارد روزى دهد.)
 سختی‌ها و مشکلاتی که در طول دوران‌ها برای مردم اتفاق می‌افتد نشئت‌گرفته از گناهانی است که آن‌ها در جهان انجام داده‌اند. در نتیجه برای رفع این مشکلات باید علت آن که انجام گناه می‌باشد را از بین برد و به پیشگاه خداوند متعال توبه نمود



و فرموده‌اند: «مَنْ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِ نِعْمَةً فَلْیَحْمَدِ اللَّهَ وَ مَنِ اسْتَبْطَأَ الرِّزْقَ فَلْیَسْتَغْفِرِ اللَّهَ وَ مَنْ حَزَنَهُ أَمْرٌ فَلْیَقُلْ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ»؛ (صحیفة الإمام الرضا علیه السلام، 84 ، ح 192) ؛ کسى که خداوند نعمتى به او بخشیده شکر خدا را بجا آورد، و کسى که روزیش تأخیر کرده از خدا طلب آمرزش کند، و کسى که بر اثر حادثه‏اى غمگین گردد بگوید: لا حول و لا قوة الا باللَّه‏).
 آری این وعده‌ای است که خداوند متعال و پیشوایان دین به مسلمانان داده‌اند و خلف وعده در سخنانشان راه ندارد. لکن توجه به این مطلب امری ضروری است که توبه و استغفار باید خالصانه، همراه با پشیمانی و تلاش برای جبران گذشته باشد. مداومت بر استغفار در صورتی تأثیرگذار خواهد بود که توجه و حضور قلب را نیز به همراه داشته باشد و زندگی فرد را تغییر دهد.
اگر هر کس به نوبه خود تلاش می‌نمود تا از گناه و رذائل اخلاقی دوری گزیند به حتم ظلم، فساد، فقر و بسیاری سختی‌های دیگر که دامن‌گیر زندگی مردمان گشته است از جوامع دور می‌شد. به همین علت است که در روایات آمده است در دوران حکومت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) رحمت الهی بر جهان سرازیر خواهد شد و تمامی ثروت‌های نهان در زمین آشکار می‌گردند و هیچ فقر و مشکلی باقی نخواهد ماند. امید است بتوانیم با تمسک جستن به تعالیم اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) و دوری از گناه زمینه‌ساز ظهور هرچه نزدیک‌ترشان گردیم.
زینب مجلسی راد
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان